محوطه باستانی برده کنته

منبع:اینترنت-مهرداد رامیدی نیا

یکی ازآثار کهن وباستانی بسیار ارزشمند و با شکوهِ بازمانده از حکومت{مانناییها mannaeans} در مهاباد که با گذشت هزاران سال همچنان استوار و پا بر جاست،آتشکده ی کهن و خاموش برده کنته می باشد.محوطه باستانی برده کنته در فاصله ی حدود 6 تا 7 کیلومتری شمال شهر مهاباد بر سر راه مهاباد به ارومیه و در نزدیکی روستای یوسفکند واقع شده است.
بنای برده کنته بر دشت و ویرانه های{شارویران sharwiran = شهر ویران} می نگرد و در پنج

کیلومتری سمت راست روستای {دریاز} یا { دریاس} قرار گرفته که بطلمیوس یونانی نیز از آن با نام { داریوسا daryusa} به عنوان یکی از شهر های ماد یاد کرده است (نک به: رامیدی نیا،1381،پژوهشی پیرامون شهر ویران) و نیز مشرف بر دخمه و آرامگاه ماننایی- مادی؟{ فقره قا faqraqa } یا { فخریکا faxrika} (505-807 : ق.م) می باشد .
آتشکده ی برده کنته محوطه ای است سنگی با پله های سنگی بیشمار کنده شده به دور آن.این محوطه ی باستانی مربوط به هزاره قبل از میلاد میباشد، یعنی روزگار شکوه و قدرت مانناییها در این منطقه. تا کنون هیچ نوشته ای یافته نشده که بر ما معلوم دارد نام اصلی این بنا چه بوده است.ساکنان شهرویران این بنا را برده کنته می خوانند که اشارتی است به قداست سنگ در باورهای مردمان این سرزمین.(رامیدی نیا،مهرداد، 1379،هفته نامه ی رصد)
برده کنته لغت مرکب کردی است متشکل از سه کلمه{ برد bard} به معنای سنگ و کن kon}} به معنای حفره و گودال و سوراخ و {ته} پسوند داشتن که در مجموع معنای سنگ حفره دار را می دهد که طبیعتن اسم بی مسمایی نیست.(پدرام،محمود،1373 ،تمدن مهاباد).
البته کن در زبان کردی میتواند معنای دیگری هم داشته باشد،شاید کن kun به معنای کهن و دیرین باشد یعنی اینکه برده کنته دو معنی میتواند داشته باشد:اول سنگ حفره دار و سوراخ و دیگر سنگ کهن و دیرین.
این بنا از جمله مکانهای بزرگ ومقدس شهر باستانی داریوسا یا شهرویران کنونی بوده و برای مردم و ساکنین این شهرمکانی بسیارمورد احترام و مقدس بوده است و همواره درآنجا مراسمات ویژه و آیینی خویش را برگزار می کرده اند (رامیدی نیا،مهرداد،1381،جام جم).

نمای عمومی این اثر و آنچه از ظواهر امر بر می آید به احتمال نشانگر{قربانگاه} مشابه با زیگورات بوده و پلکانهای خشن یادآور معماری کهنی است که بیشتر می نمایاند مربوط به هزاره ی اول قبل از میلاد باشد.این آتشکده ی کهن شامل چند قبر صخره ای و یک دخمه با دژ ورودی یکی به صورت عمودی و دیگری به صورت افقی و چند ردیف پلکان است که دور تا دور بنا کشیده شده است.

در میان این بنا حفره ای مستطیل شکل حجاری شده است (پدرام،محمود،همان) محتمل است در اجرای مراسمات آیینی آتش مقدس را در داخل این حفره روشن کرده باشند و در دور تا دور بنا با نظم و ترتیب خاصی بر روی پلکان های کنده شده که بسیار خشن و ابتدایی هستند نشسته و و به برگزاری دعا و اجرای مراسمات ویژه ی خویش پرداخته باشند .(رامیدی نیا مهرداد1381،جام جم).

شاید در این آتشکده ی خاموش همراه با مراسمات و نیایشهای ویژه قربانیهایی هم به پیشگاه خدای یاخدایان شهر تقدیم شده باشد. به راستی روشن نیست که ساکنان این کهن شهر چه کیش و آیین و اعتقاداتی داشته اند.آیا این دعا و نیایش ها برای خدای پاک اهورامزدا صورت می گرفت یا دیگر خدایان ناشناخته ی این شهر دیرین و فراموش شده؟ پیرامون باستانشناسی و تاریخ،فرهنگ،هنر و کیش مانناییها کاستیها و نارساییها بسیاری به چشم می خورد.

داوری درباره ی دین مانناها از روی متون آشوری و پاره ای از این نامها در این متون آشکار است کلمه ی{ ایلانی Ilani} به معنای خدایان در کتیبه های شاهان آشوری دیده می شود. در باره ی شکل بت های آنان تا حد زیادی از مفرغهای لرستان و تصاویر منقوش بر یافته های شهر باستانی{ زیویه Ziwiyyeh }در ماننا میتوان قضاوت کرد بر روی هم

مدارک نشان می دهد که کیش سرزمین های غربی ماد قدیم بیشتر با دین هوریانی ها و تا اندازه ای آشوریان از یک نوع بوده است. (بهزادی،رقیه،1382).

به نظرمی رسدکه ساکنان شهرداریوسا همچنانکه اشاره شد دراجرای مراسمات آیینی خویش آتش مقدس را در این آتشکده برافروخته باشندوبه پیشگاه خدایانشان دعاونیاز برده باشند. نور{آتش} آب باد وخاک یاهمان عناصرچهارگانه درنزدآنها بسیارمقدس بوده چراکه اکنون نیزبا گذشت هزارواندی سال از پیدایی کیش اسلام هنوزاین اعتقادات ومقدسات دیرین درباورهاواذهان انسان کردباقی مانده است. درکردستان هنوزهستند کسانی که به نور و روشنایی سوگند میخورند. نیزدرمنطقه ی{منگوران Mangoran} دراطراف مهابادهستند کسانی که به رود پرخروش {داغه{Daqe در همان منطقه سوگند می خورند که این نیز ریشه درباورها و آیینهای کهن و اساطیری این منطقه داشته ونشان دهنده احترام وقداست آب ودیگر عناصراست در نزد آنها.(رامیدی نیا مهرداد1381 جام جم).

با دقت درکنده کاریهای کوه می توان گفت که این اثر به طور کلی به مراسم مذهبی اختصاص داشته وصخره ی مقابل آن که اکنون جاده ی مهاباد از میان آن می گذرد به تدفین مسئولان عبادتگاه تعلق داشته است. در ارتفاع صخره ای نخست دو نوع مراسم مذهبی اجرا می شده که یکی از این دو در فضای آزاد وبر روی کوه ودیگری در ارتباط با دخمه ی کنده شده در دل صخره بوده است.آنچه از قرائن بر می آید محدوده ی این اثر بیش از حد فعلی بوده که در اثر کشیدن جاده ی آسفالته قسمتی از[این] اثرازبین رفته ولی بقایای حکاکی دیواره ی غربی در دست چپ بریدگی هنوز مشهود است.(پدرام ،محمود ،همان). پلکانهای متعدد ودایره وار در چندین ردیف این بنا را فرا گرفته است وجای افروختن آتش نیزدرمرکز این بنا حجاری شده است.ارتفاع این پلکانهای خشن یکسان نیست مقدار تقریبی­{85-هشتادوپنج}پله محاط برسه

جهت تپه مذکور است که احتما لا تپه محل دفن جنازه بوده است.درقسمت جنوبی تپه مشرف بر روستای وسوکه ند سوراخی[ دروازه مانند]به ارتفاع {75سانتی متر} تعبیه شده که انتهای آن در درون تپه به اطاقکی می رسد (پدرام، محمود، همان) احتما لن این سوراخ دروازه ی اصلی ورود به این بنا بوده که به مرورزمان سطح آن با خاک پرشده است. بعد از گذر ازاین راهرو سوراخ مانند که هنوز آثار آتش وسیاهی بردیواره وسقف آن پیداست به اتاقکی نسبتن بزرگترازراهرو ورودی بر خواهیم خورد تا پیش از این گمان می رفت که این اتاقک بن بستی بیش نباشد. ولی متاسفانه دراین اواخربه علت حفاریهای غیرمجازدر ادامه ی همین اتاقک به طرف شمال بنا ورودی وراهرو تازه ای پدیدار گشته و احتمال میرود که این راهرو به اتاقها ومکانهای ناشناخته ی دیگر این آتشکده راه داشته باشد. (رامیدی نیا،مهرداد).در دیواره ی جنوبی که به صورت کانال به داخل تپه واتاقک ذکر شده می رسد ممکن است در گذشته کانال آبیاری بوده باشد چرا که محل عمومی این تپه طوری قرار گرفته که به راحتی می توان آب روستای { که ریزهkareze = کهریزه} را که اندکی دورتردرقسمت جنوب غربی این اثر قرار دارد به خود جذ ب نماید.

شواهد قسمت غربی جاده نمایا نگراین مساله است.درقسمت شرقی کانال آب ودر امتداد برده کنته یک ردیف سنگهای منظم وجود دارد که در قسمت عمیق رودخانه با زاویه ای منفرجه به سمت سفلای رود امتداد دارد ودر فاصله ی{10/متری} به موازات این جاده ی سنگی بقایای جاده ی سنگی دیگری که به مراتب کم ارزش تر از قسمت یاد شده است به چشم می خورد.احتما لن این دو ردیف بقایای دیواره های قلعه یا حفاظ شهری بوده بعید نیست که بقایای سدی قدیمی باشد که در دوران مانایی احداث شده باشد. (پدرام، محمود، همان). این بنا از آثار مقدس و مهم معماری مانناییها در شهر ویران شده ی داریوسا بوده و روزگاری بسیار بزرگتر و باشکوه تر ازویرانه های امروزی بوده است.

این بنا در بهترین نقطه ی این شهر بنا نهاده شده بود. احتمال دارد که بخشهای دیگری از آن در زیر خاک مدفون ودر کل شامل قسمتهای دیگری هم باشد... کاهنان یا مسئولین این آتشکده ساکنین همیشگی این مکان مقدس بوده اند وشاید در نزد یکی این بنا بناهای دیگری را نیزبرای اقامت ابدی آنها بنا نهاده باشند. گمان می رود رسیدن به این مقام در بین آ نها موروثی بوده واین مقام در کل به طبقه ی خاصی از جامعه ی آن روزگار ماننایی تعلق داشته است. پادشاهان ماننایی ودرباریان وساکنین این شهرودیگر شهرهای ماننا در مواقع معینی از سال یا ماه برای برپایی مراسمات آیینی وتشریفات ویژه ی آن وپیشکش کردن هدایا به این مکان مقدس می آمده اند.این آتشکده در دوره ی مادها هخامنشی وتا اواخرحکومت ساسانیان شکوهمندی خویش را حفظ نموده بود و همواره چون مکانی مقدس بر پا بوده است....