حمام تاریخی روستای لج

در منطقه « شار ویران » (شهر ویران) ، در کنار روستای تاریخی لج بر ساحل شرقی رودخانه مهاباد، در فاصله بیست و یک کیلومتری شهر مهاباد، بنای حمامی قدیمی از دوره صفویه واقع است که به نام همان روستا، حمام لج خوانده می شود.

پی ها و زیر بنای حمام از سنگ های موجود محلی و بقیه بنا از آجر چهار گوش قرمز رنگ است. زیر بنای عمومی این حمام از سنگ ساخته شده و از ارتفاع معینی به صورت آجرهای سرخ رنگ محلی مشابه با آجرهای مسجد جامع مهاباد و پل سرخ - که تخریب شده - می باشد.

توجه به تاریخ بنای مسجد و شیوه معماری گنبدهای شبستان آن و هشتیهای زیبا و مراجعه به تاریخ اجتماعی منطقه و سبک هنر معماری اواخر دوره صفوی، قدمت این حمام را به دوران شاه سلیمان صفوی و شاید اندکی قبل از وی و زمان حکمرانی صارم بیگ مکری و نواده او بداق سلطان یعنی سال ۱۰۵۰ تا ۱۱۰۰ ه.ق می رساند.

محوطه زیر گنبد ورودی به صورت چهار طاقی و فواصل زیر دو پایه طاق دار چهار متر است. پایه ها به صورت مربع و هر ضلع آن ۵/۱ متر است. به نظر می رسد که نخستین اتاق رختکن عمومی بوده، که با یک خروجی در سوی مقابل به راهرو انشعابی می رسد. ارتفاع فعلی کف این محوطه ۱/۲۰ متر است که ورودی آن به ۱۰/۱ متر کاهش پیدا می کند. طول راهرو انشعابی که در جهت شمالی - جنوبی ساخته شده ۷۰/۴ متر و عرض ۳۰/۲ متر بوده است.

در سمت چپ ورودی راهرو طاقداری به ارتفاع فعلی ۱۰/۱ متر به خلوتخانه یا محل نظافت شخصی منتهی می شود. خلوتخانه نیز به صورت گنبدی و اضلاع شرقی و غربی آن ۳۰/۳ و اضلاع شمالی و جنوبی ۱۰/۳ متر است. در منتهی‌الیه شمال راهرو در طاقدار دیگری بعد از یک پیچ کوچک به سمت شرق راه می یابد و وارد حمام اصلی می شود. ارتفاع کنونی این ورودی تا کف حمام اصلی ۳۰/۲ متر است که یقیناً به مرور کاهش یافته و در زیر کف کنونی سنگ های یکپارچه دارد.

محیط گرمابه اصلی  درون ۳۵ متر مربع است که به صورت سه قسمت پیوسته با خشت بنا شده و ارتفاع فعلی آن از کف زمین تا قسمت آجری ۷۵/۱ متر است که احتمالاً به مرور کم شده است. رو به روی ورودی، حمام قرار دارد که اندازه واقعی آن نامعلوم و ارتفاع فعلی گنبدها تا سطح ۶ متر است. قسمت فوقانی بنا، که آجرهای قرمز رنگ دارد، با نوعی گچ کاری همراه با پودرسنگ ویژه ای پوشانده شده که حکایت از کهنگی صدها ساله دارد.

مجموعاً فضای عمومی حمام به صورت مستطیل و عرض آن در جنوب و شمال ۱۳ و طول آن در غرب و شرق ۲۰ متر و دارای دو گنبد آجری است که محیط گنبد ورودی ۴۰/۱۴ متر و پیرامون گنبد حمام اصلی ۱۴ متر است. شش گنبد کوچک تر آجری نیز اندازه های متفاوت دارد.

آب مورد استفاده با لوله های سفالی به قطر ۱۴سانتی متر و طول ۳۰ سانتی متر به حمام راه می یافته و احتمالاً از کانالی از رودخانه مهاباد، که در کنار حمام جاری است و در آن زمان به قصد آبیاری بنا شده و بند لج خوانده می شود، به داخل حمام منتقل می شده است. قطعاً محل حرارتی و کوره خانه (تون) این حمام باید در کنار آن باشد. نوع سوخت آن نیز به احتمال از چوب جنگلی بوده که فعلاً محل آن مشهود نیست.

منبع مورد استفاده:http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%84%D8%AC